Rosalía de Castro: Quíxente tanto, meniña

“Quíxente tanto, meniña, tívenche tan grande amor, que para min eras lúa, branca aurora e craro sol; augua limpa en fresca fonte, rosa do xardín de Dios, alentiño do meu peito, vida do meu corazón”. Así che falín un día camiñiño de San Lois, todo oprimido de angustia, todo ardente de pasión, mentras que ti me escoitabas depinicando unha frol, porque eu non vise os teusollos que refrexaban traiciós. Dempois que si me dixeches, en proba de teu amor décheme un caraveliño que gardín no corazón. ¡Negro caravel maldito, que me fireu de dolor! Mais a pasar polo río, ¡o caravel afondou!... Tan bo camiño ti leves como o caravel levou. en Cantares Gallegos

Eduardo Pondal: A fala

Nobre e harmoniosa
fala de Breogán,
fala boa, de fortes
e grandes sin rival:
ti do celta aos ouvidos
sempre soando estás
como soan os pinos
na costa de Froxán;ti nos eidos da Celtia
e co tempo serás
un lábaro sagrado
que ao trunfo guiará,
fala nobre, harmoniosa,
¡fala de Breogán!

Ti, sinal misterioso
dos teus fillos serás
que plo mundo dispersos
e sin abrigo van;
e a aqueles que foran
nunha pasada edá
defensores dos eidos
contra o duro román
e que ainda cobizan
da terra a libertá,
nun pobo nobre e forte,
valente, axuntarás,
¡oh, fala harmoniosa,
fala de Breogán!

Serás épica tuba
e forte sin rival,
que chamarás os fillos
que aló do Miño están,
os bos fillos do Luso,
apartados irmáns
de nós por un destino
envexoso e fatal.
Cos robustos acentos,
grandes, os chamarás,
¡verbo do gran Camoens,
fala de Breogán!

en Queixumes dos pinos

Curros Enríquez: A fouce do avó

Tres veces a afiei; foi a primeira 
cando, ardendo a seara e mais as meses, 
segou tantas cacholas de franceses 
que non colleran en montós na eira.

Foi a segunda cando, prisioneira 
a Patria dos teocráticos intreses, 
esgazou tras mil loitas e riveses 
do poder absoluto a ruín bandeira.

Pola vez derradeira afíoa agora...
-¿E para que, avoeliño? -escrama o neto, 
póndose diante del, coa faldra fóra.

-Para que segues ti -repuxo inquieto-
o froito que eu semei, e que xa cora-
dixo, e sorriu, con risa de esquileto.

 
(Aires da miña terra, 1880)

Rosalía de Castro: Cando este cantar, poeta,

I
Cando este cantar, poeta,
na lira xemendo entonas,
non sei o que por min pasa
que as lágrimiñas me afogan,
que ante de min cruzar vexo
a Virgen-mártir que invocas,
cos pes cravados de espiñas,
cas mans cubertas de rosas.
En vano a gaita, tocando
unha alborada de groria,
sons polos aires espalla
que cán nas tembrantes ondas;
en vano baila contenta
nas eiras a turba louca,
que aqueles sons, tal me afrixen,
cousas tan tristes me contan,
que eu podo decirche:
non canta, que chora.

II
Vexo contigo estos ceos,
vexo etas brancas auroras,
vexo estes campos froridos
onde se arrullan as pombas,
i estas montañas xigantes
que aló cas nubes se tocan
cubertas de verdes pinos
e de froliñas cheirosas;
vexo esta terra bendita
donde o ben de Dios rebota
e donde anxiños hermosos
tecen brillantes coroas;
mais, ¡ai!, como tamén vexo
pasar macilentas sombras,
grilos de ferro arrastrando
antres sorrisas de mofa,
anque mimosa gaitiña
toque alborada de groria,
eu podo dicirche:
non canta, que chora.

III
Falas, i o meu pensamento
mira pasar temerosas
as sombras deses cen portos
que ó pe das ondiñas moran,
e pouco a pouco marchando
fráxiles, tristes e soias,
vagar as naves soberbas
aló nunha mar traidora.
I ¡ai!, como nelas navegan
os fillos das nosas costas
con rumbo á América infanda
que a morte co pan lles dona,
desnudos pedindo en vano
á patria misericordia,
anque contenta a gaitiña
o probe gaiteiro toca,
eu podo dicirche:
non canta, que chora.

Rosalía de Castro: Nasín cando as prantas nasen

Nasín cando as prantas nasen, no mes das flores nasín, nunha alborada mainiña, nunha alborada de abril. Por eso me chaman Rosa, mais a do triste sorrir, con espiñas para todos, sin ningunha para ti. Desque te queixen, ingrato, todo acabou para min, que eras ti para min todo, miña groria e meu vivir. ¿De que pois te queixas, Mauro? ¿De que pois te queixas, di, cando sabes que morrera por te contemplar felís? Duro cravo me encravaches con ese teu maldesir, con ese teu pedir tolo que non sei que quer de min, pois dinche canto dar puden avariciosa de ti. O meu corasón che mando cunha chave para o abrir, nin eu teño máis que darche, nin ti máis que me pedir.
en Cantares gallegos

Rosalía de Castro: Eu cantar, cantar, cantéi

Eu cantar, cantar, cantéi,
a grasia non era moita,
que nunca (delo me pesa)
fun eu meniña grasiosa.
Cantéi como mal sabía
dándolle reviravoltas,
cal fan aqués que non saben
direitamente unha cousa.
Pero dempóis paseniño,
i un pouco máis alto agora,
fun botando as miñas cántigas
como quen non quer a cousa.
Eu ben quixera, é verdade,
que máis boniteiras foran.
Eu ben quixera que nelas
bailase o sol cal palomas, 
as brandas augas ca luz
i os aires mainos cas rosas;
que nelas craras se visen
a espuma das verdes ondas,
do ceu as brancas estrelas,
da terra as prantas hermosas,
as niebras de cor sombriso
que aló nas montañas rolan,
os berros do triste moucho,
as campañniñas que dobran,
a primadera que ríe
i os paxariños que voan.
Canta que te canta, mentras
os corasóns tristes choran.
Esto e inda máis, eu quixera
desir con lengua grasiosa;
mais donde a grasia me falta
o sentimento me sobra,
anque éste tampouco abasta
para espricar certas cousas,
que a veces por fora un canta
mentras que por dento un chora.
Non me espriquéi cal quixera
pois son de espricansa pouca;
si grasia en cantar non teño
o amor da patria me afoga.
Eu cantar, cantar, cantéi,
a grasia non era moita.
¡Mais qué faser, desdichada,
si non nacín máis grasiosa!

en Cantares Gallegos

Rosalía de Castro: Bos amores

Cal olido de rosas que sai de antre o ramaxen

nunha mañán de maio, hai amores soaves

que n?inda vir se sinten, nin se ve cando entraren

pola mimosa porta que o corazón lles abre

de seu, cal se abre no agosto

a frol ó orballo da tarde.

E sin romor nin queixa, nin choros, nin cantares,

brandos así e saudosos, cal alentar dos ánxeles,

en nós encarnan puros, corren coa nosa sangre

i os ermos reverdecen do espírito onde moraren.

Busca antes amores..., búscaos,

si tes quen chos poida dare,

que estes son soio os que duran

nesta vida de pasaxen.

en Follas novas

Rosalía de Castro: Castellanos de Castilla

Castellanos de Castilla,
tratade ben ós gallegos;
cando van, van como rosas;
cando vén, vén como negros.

-Cando foi, iba sorrindo;
cando veu, viña morrendo;
a luciña dos meus ollos,
o amantiño do meu peito.

Aquel máis que neve branco,
aquél de dosuras cheio,
aquél por quen eu vivía
e sin quen vivir non quero.

Foi a Castilla por pan,
e saramagos lle deron;
déronlle fel por bebida,
peniñas por alimento.

Déronlle, en fin, canto amargo
ten a vida no seu seo...
¡Castellanos, castellanos,
tendes corazón de ferro!

¡Ai!, no meu corazonciño
xa non pode haber contento,
que está de dolor ferido,
que está de loito cuberto.

Morréu aquel que eu quería,
e para min n'hai consuelo:
sólo hai para min, Castilla,
a mala lei que che teño.

Premita Dios, castellanos,
castellanos que aborreso,
que antes os gallegos morran
que ir a pedirvos sustento.

Pois tan mal corazón tendes,
secos fillos do deserto,
que si amargo pan vos ganan,
dádesllo envolto en veneno.

Aló van, malpocadiños,
todos de esperanzas cheios,
e volven, ¡ai!, sin ventura,
con un caudal de despresos.

Van probes e tornas probes,
van sans e tornan enfermos,
que anque eles on como rosas,
tratádelos como negros.

¡Castellanos de Castilla,
tendes o corazón de aceiro,
alma como as penas dura,
e sin entrañas o peito!

En trós de palla sentados,
sin fundamentos, soberbos,
pensás que os nosos filliños
para servirvos naceron.

E nunca tan torpe idea,
tan criminal pensamento
coupo en máis fatuas cabezas
nin en máis fatuos sentimentos.

Que Castilla e castellanos,
todos nun montón a eito,
non valen o que unha herbiña
destes nosos campos frescos.

Sólo pesoñosas charcas
detidas no ardente suelo,
tes, Castilla, que humedezan
esos teos labios sedentos.

Que o mar deixóute olvidada
e lonxe de ti correron
as brandas auguas que traen
de prantas cen semilleiros.

Nin arbres que che den sombra,
nin sombra preste alento...
Llanura e sempre llanura,
deserto e sempre deserto.

Esto che tocóu, coitada,
por herencia no universo;
¡miserable fanfarrona...!
triste herensia foi por certo.

En verdad non hai, Castilla,
nada como ti tan feio,
que aínda mellor que Castilla
valera dicir inferno.

¿Por qué aló foches, meu ben?
¿Nunca tal houberas feito!
¡Trocar campiños frolidos
por tristes campos sin rego!

¡Trocar tan craras fontiñas,
ríos tan murmuradeiros
por seco polvo que nunca
mollan as bágoas do ceo!

Mais, ¡ai!, de onde a min te foches
sin dor do meu sentimento,
i aló a vida che quitaron,
aló a mortiña che deron.

Morreches, meu quiridiño,
e para min n'hai consuelo,
que onde antes te vía, agora
xa sólo unha tomba vexo.

Triste como a mesma noite,
farto de dolor o peito,
pídolle a Dios que me mate,
porque xa vivir non quero.

Mais en tanto non me mata,
castellanos que aborreso,
hei, para vergonza vosa,
heivos de cantar xemendo:

¡Castellanos de Castilla,
tratade ben aos gallegos;
cando van, van como rosas;
cando vén, vén como negros!